Dil bozuklukları, bireyin dili anlama (alıcı dil) ya da dili ifade etme (ifade edici dil) becerilerinde kalıcı, yaşına göre beklenenin altında performans göstermesiyle karakterize edilen, genellikle nörogelişimsel temelli bir iletişim bozukluğudur. Bu bozukluklar farklı nedenlerle ortaya çıkabilir; bazı bireylerde biyomedikal temelli bir durumla (örneğin Otizm Spektrum Bozukluğu, Down sendromu, serebral palsi), bazı bireylerde ise belirgin bir neden olmadan gelişebilir.
Gelişimsel ve Edinilmiş Dil Bozuklukları Arasındaki Ayrım
Literatürde “Özgül Dil Bozukluğu (ÖDB)” terimi uzun yıllar boyunca yaygın şekilde kullanılmıştır. Ancak son yıllarda Bishop ve arkadaşlarının (2017) önerisiyle bu terim yerini “Gelişimsel Dil Bozukluğu (GDB)” kavramına bırakmıştır. GDB, nedenin açıklanamadığı ve sadece dil becerilerinin etkilendiği durumları kapsar.
Öte yandan, “Dil Bozukluğu” terimi daha geniştir ve otizm, işitme kaybı, genetik sendromlar gibi altta yatan bir tıbbi/nörolojik duruma bağlı olarak gelişen dil yetersizliklerini de içerir.
Sınıflandırma Nasıl Yapılır?
Dil bozukluklarının kapsamını görselleştirmek amacıyla hazırlanan Şekil 1, bu alanlardaki tanısal terimler arasındaki örtüşmeleri ve ayrışmaları göstermektedir. “Gelişimsel Dil Bozukluğu”, “Dil Bozuklukları” ve “Konuşma Sesi Bozuklukları”, daha geniş bir başlık olan Konuşma, Dil ve İletişim Gereksinimleri çerçevesinde değerlendirilir.
Bu yapı bireyin yalnızca ses ya da sözcük üretimi değil; aynı zamanda gramer (sentaks), anlambilim (semantik), sözcük bulma, hafıza, pragmatik dil ve sosyal iletişim becerilerinde de etkilenme olabileceğini göstermektedir.
Konuşma, Dil ve İletişim Gereksinimi Olan Çocuklar Nasıl Değerlendirilir?
Bu çocuklar kapsamlı bir dil ve konuşma değerlendirmesine tabi tutulur.
Değerlendirme sürecinde:
- Alıcı ve ifade edici dil becerileri
- Dilbilgisi kullanımı
- Sözcük dağarcığı
- Hikâye anlatma, yönerge takip etme becerileri
- Sosyal iletişim davranışları gibi unsurlar gözlemlenir. Gerekli durumlarda standart testler, doğal dil örneklemeleri, aile görüşmeleri ve gelişimsel taramalar uygulanır. Ayrıca işitme testleri ve gerekirse nörogelişimsel değerlendirmeler sürece eşlik eder.
Dil ve Konuşma Terapistinin Rolü
Dil bozukluğu tanısı almış bireylerde dil ve konuşma terapistleri:
- Bireyselleştirilmiş terapi hedefleri belirler
- Alıcı ve ifade edici dili geliştirici oyun temelli etkinlikler uygular
- Görsel ve işitsel materyallerle terapiyi destekler
- Aile ve öğretmenleri bilgilendirerek çevresel destekleyici faktörleri organize eder
- Dil gelişimi sürecinde uzun soluklu takip ve yeniden değerlendirme yapar
Erken müdahale, bu çocuklarda sadece iletişimi değil, özgüveni, sosyal ilişkileri ve akademik başarıyı da olumlu yönde etkiler.
Sonuç
Bu başlık altındaki her bireyin ihtiyacı farklıdır. “Konuşma, Dil ve İletişim Gereksinimi” olan her çocuk özel bir yaklaşımla değerlendirilir. Çünkü her kelime değerlidir, her çaba anlamlıdır ve her birey anlaşılmayı hak eder.
