Fonolojik bozukluk, çocukların konuşma seslerini doğru şekilde üretmelerine rağmen, bu sesleri dili oluşturan kurallar çerçevesinde kullanmakta zorlanmaları ile karakterize edilen bir dilsel bozukluktur. Bu durum konuşmanın sistematik olarak hatalı olmasına yol açar ve bireyin anlaşılabilirliğini belirgin şekilde azaltabilir.
Fonoloji, dilin ses düzeniyle ilgili kuralları kapsar. Her dil, seslerin nerede, nasıl ve hangi sırayla kullanılacağını belirleyen bir sisteme sahiptir. Fonolojik bozukluğu olan bireyler bu sistemi öğrenmekte zorlanırlar. Ürettikleri sesler bireysel olarak doğru olabilir; ancak bu sesleri kelimelerde ve cümle içinde hatalı örüntülerle kullanabilirler.
Örneğin bir çocuk “kedi” yerine “tedi”, “kalem” yerine “talem” diyebilir. Bu hatalar tekil değil, belirli kalıplar hâlinde ortaya çıkar. Fonolojik süreç bozuklukları olarak adlandırılan bu hatalar yaşa bağlı olarak görülebilir; fakat gelişimsel beklentiler aşıldığında terapi gerekliliği doğar.
Sık Görülen Fonolojik Süreçler
- Ses yer değiştirme (fronting): “kedi” → “tedi”
- Ses atlama (final consonant deletion): “balık” → “balı”
- Hece tekrarı: “araba” → “ababa”
- Benzer sesle değiştirme: “şapka” → “sapka”
Neden Olur?
Fonolojik bozuklukların tek bir nedeni yoktur. Gelişimsel gecikme, işitsel ayrım becerilerinde zayıflık, aile öyküsü, sınırlı dil çevresi ya da dikkat eksikliği gibi durumlar etkili olabilir. Ancak çoğu çocukta belirgin bir neden bulunmayabilir.
Dil ve Konuşma Terapisinin Rolü
Fonolojik bozukluklar terapiye çok iyi yanıt veren bir grup olarak kabul edilir. Terapistler öncelikle çocuğun ses örüntülerini belirler ve bu örüntülere özel yapılandırılmış hedefler belirler.
Uygulanan terapi:
- Fonolojik farkındalık kazandırmayı
- Hatalı örüntülerin yerine doğru kalıpların yerleşmesini
- Günlük konuşmaya genellenmesini amaçlar.
Sıklıkla kullanılan yöntemler arasında minimal çiftler terapisi, karşıt süreç terapisi ve anlamlı bağlamda ses kullanımı çalışmaları yer alır. Terapide kullanılan teknikler çocuğun yaşına, dikkat süresine ve bireysel özelliklerine göre şekillendirilir. Ailelerin sürece aktif katılımı ise terapinin başarısını belirgin şekilde artırır.
