Afazi, beyindeki dil merkezlerinin hasarlanması sonucunda ortaya çıkan, edinilmiş bir dil bozukluğudur. Genellikle inme, travmatik beyin hasarı, beyin tümörleri veya nörodejeneratif hastalıklar sonrasında gelişir. Afazili bireyler, daha önce sahip oldukları dil becerilerini kaybeder ya da bu becerileri kullanmakta zorlanırlar. Konuşma, anlama, adlandırma, okuma ve yazma gibi alanların biri ya da birkaçı etkilenebilir.
Afazi, doğuştan değil; yaşamın bir döneminde beynin sol hemisferindeki dil alanlarında meydana gelen hasarla oluşur. Konuşma aniden tutuklaşabilir, birey kelimeleri hatırlayamaz ya da sözcükleri yanlış kullanabilir. Bununla birlikte bireyin zihinsel kapasitesi korunmuş olabilir; kişi ne söylemek istediğini bilir fakat bunu ifade etmekte güçlük yaşar.
Afazi, her yaşta görülebilse de özellikle orta ve ileri yaş grubunda, erkek ve kadınlarda eşit oranda gözlemlenir. Afazi, bireyin yalnızca konuşmasını değil; sosyal yaşamını, bağımsızlığını ve psikolojik durumunu da etkileyen çok yönlü bir iletişim problemidir.
Afazi Neden Oluşur? Afazinin en yaygın nedenleri şunlardır:
· İnme (Serebrovasküler olay)
· Travmatik beyin hasarı
· Beyin tümörleri
· Beyin enfeksiyonları (ensefalit, menenjit)
· Parkinson, ALS, Alzheimer gibi ilerleyici nörolojik hastalıklar
Afazi, bu durumlara bağlı olarak beyin dokusunda gerçekleşen hasarın yeri ve boyutuna göre farklı şiddet ve türlerde ortaya çıkabilir.
Afazide Ortaya Çıkan Dil ve İletişim Güçlükleri
Bireyin yaşadığı güçlükler afazinin türüne göre farklılık gösterir. En sık karşılaşılan belirtiler:
· Sözcük bulma güçlüğü (özellikle isimler)
· Konuşmayı başlatmada zorluk
· Karışık ya da anlamlı olmayan sözcükler kullanma (parafazi)
· Konuşulanları anlayamama
· Yazma ve okuma güçlüğü (aleksi, agrafi)
· Tekrar etme güçlüğü
· Tutarsız, akıcı ama anlamsız konuşma (örn. Wernicke afazisi)
· Tutuk, kısa ve zorlayıcı konuşma (örn. Broca afazisi)
Bu durumlar bireyin günlük iletişimini, mesleki performansını ve psikolojik durumunu olumsuz etkileyebilir.
Dil ve Konuşma Terapistinin Rolü
Dil ve konuşma terapisti, afazili bireyin dil becerilerini kapsamlı bir şekilde değerlendirir:
· Spontan konuşma
· İşitsel anlama
· Adlandırma
· Tekrarlama
· Okuma ve yazma
Bunun yanında bireyin motor konuşma becerileri (örneğin apraksi ya da dizartri), yutma fonksiyonları ve gerektiğinde alternatif ve destekleyici iletişim (ADİY) kullanımı da değerlendirilir. Terapi süreci bireyin:
· Kalan becerilerini en etkili şekilde kullanmasını sağlamak
· Hasar görmüş sistemleri yeniden yapılandırmak
· Günlük yaşamda iletişimi desteklemek
· Aile üyelerine iletişim stratejileri öğretmek amaçlarıyla planlanır.
Sonuç
Afazi, bireyin iletişim yetilerini etkileyen ciddi bir bozukluk olmakla birlikte, erken tanı ve yoğun terapi ile anlamlı ilerlemeler sağlanabilir. Dil ve konuşma terapisi, bireyin yeniden özgüvenle iletişim kurmasını, toplumsal yaşama aktif katılımını ve yaşam kalitesinin yükseltilmesini hedefler. Bu süreçte aile ve çevre desteği, terapinin başarısını artıran önemli bir faktördür.
